Als vertaler Engels bij LinQuake krijg ik te maken met vele uiteenlopende soorten teksten. Commerciële teksten, technische teksten, IT-teksten, het ondertitelen van video’s, en ga zo maar door. En daarbinnen zijn er nog legio onderwerpen waarover de teksten kunnen gaan. Combineer dat met het feit dat de teksten ook nog een verschillend doel kunnen dienen, en je komt al snel tot het besef dat vertalen echt maatwerk is.
Wat alle teksten in elk geval gemeen hebben, is dat ze informatie verschaffen aan een bepaalde doelgroep. En de vertaalde tekst moet voor deze doelgroep helder, begrijpelijk en aansprekend zijn. Om dit te bereiken, is het van belang dat de vertaler voldoende context ontvangt bij de vertaalopdracht. Ik licht graag een aantal situaties toe waarin de context extra belangrijk is voor de vertaler.
Stel dat je een Engelse video ondertitelt waarin de werking van een specifiek type wondverband wordt uitgelegd. Hier kunnen veel specialistische medische termen in voorkomen. In het Nederlands zijn er meestal twee mogelijke vertalingen voor een medische term: de wetenschappelijke (Latijnse) term of de meer beschrijvende, eenvoudigere versie.
Neem bijvoorbeeld de Engelse term lesion, wat in het Nederlands kan worden vertaald met de Latijnse term laesie of met een eenvoudigere term, bijvoorbeeld wond, weefselbeschadiging of verwonding. Niet iedereen zal bekend zijn met de term laesie. Is de video bedoeld voor eindgebruikers die niet medisch onderlegd zijn, dan zal de beschrijvende, eenvoudige vertaling dus de beste optie zijn.
Soms zijn er ook Latijnse termen die zo vaak voorkomen dat ze ook voor leken te begrijpen zijn. Denk aan diabetes; vrijwel iedereen zal hiermee bekend zijn en dan hoeft er niet te worden gekozen voor de beschrijvende vertaling ‘suikerziekte’.
Aangezien het hier om ondertiteling gaat, is er een extra factor die het voor de vertaler lastiger kan maken: ruimtegebrek. Kijkers kunnen een ondertiteling over het algemeen goed volgen als deze gemiddeld ongeveer 12-13 karakters per seconde (CPS) bevat. Uitschieters naar 16-17 CPS zijn mogelijk, maar dan liefst afgewisseld met langzamere ondertitels of als de tekst heel eenvoudig is.
Stel dat de spreker in het voorbeeld heel snel praat. Dit zal ertoe leiden dat de ondertitelaar meer tekst moet weglaten om de ondertiteling begrijpelijk te houden voor de kijker. Maar bij een dergelijke informatieve tekst lukt dat niet altijd. Een langere term zoals incubatietijd zal wellicht moeten blijven staan als hij niet korter kan worden verwoord.
Mocht je als opdrachtgever video’s produceren en willen laten ondertitelen in één of meer andere talen, dan is dit al meteen een factor om rekening mee te houden: zorg dat de spreker rustig praat, zodat er voldoende ruimte voor de ondertitelaar is om de video begrijpelijk te maken voor de anderstalige doelgroep.
Om bij het voorbeeld van de ondertiteling te blijven: het is niet ondenkbaar dat de merknaam of productnaam ook eens voorbijkomt in een dergelijke video. Dergelijke namen kunnen bestaan uit herkenbare woorden, maar soms zal het ook gaan om verzonnen woorden of samentrekkingen van bestaande woorden. Of stel dat er een wetenschapper uit India bij naam wordt genoemd. Dat kan voor een Nederlandse ondertitelaar lastig te verstaan zijn, of zelfs lastig om als naam te herkennen. Dergelijke bijzonderheden in een video kunnen bij voorbaat al kenbaar worden gemaakt aan de vertaler of in de video zelf worden getoond. Zo verloopt het vertaalproces soepeler en worden foute interpretaties voorkomen.
Context is ook een belangrijke factor bij vertaalopdrachten waarin korte zinnetjes of zelfs losse woorden vaak voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan het vertalen van knoppen, koppen of meldingen op een website. Of een opsomming van de technische aspecten van een product. Of een actielijst. Dergelijke zaken zullen niet altijd problematisch zijn om te vertalen, maar het kan al snel misgaan bij woorden die meerdere betekenissen hebben.
Voordat ik hier voorbeelden van ga opnoemen, is het goed om te weten hoe vertalers bij ons werken. We maken gebruik van software die alle stukken tekst uit een document haalt en deze in een editor zet. De vertaler kan vervolgens zijn vertaling ernaast invoeren. Wanneer de vertaling klaar is, wordt de vertaalde tekst op dezelfde plek in het document teruggezet.
Dat is erg handig, maar voor de vertaler is het wel van belang om te weten waar de tekst precies betrekking op heeft. Stel, je moet het losse woord enter van het Engels naar het Nederlands vertalen. Dit kan meerdere dingen betekenen, zoals ‘invoeren’, of ‘inboeken’ (in een administratie), of ‘zich inschrijven’. Of is het geen werkwoord maar een zelfstandig naamwoord (de entertoets)?
Stel dat je weet dat deze tekst een knop op de website is. Dan is de kans groot dat het niet gaat om de entertoets, maar om een werkwoord dat een actie aangeeft. Maar dan heb je nog steeds meerdere mogelijke vertalingen. ‘Inboeken’ is wat minder waarschijnlijk, aangezien dat vrij specifiek te maken heeft met boekhouden. Een knop op de website zal niet zo gauw deze betekenis hebben, maar een vertaler moet zich toch bewust zijn van die mogelijkheid. Verder kan enter onder andere nog ‘invoeren’ of ‘zich inschrijven’ betekenen. Om deze keuze te kunnen maken, moet de vertaler weten op welke pagina de knop staat, en wat de functie van de knop is.
Het lijkt wellicht vanzelfsprekend dat de vertaler dergelijke dingen weet. Toch komt het in de praktijk soms voor dat websitevertalingen worden uitgevoerd door een vertaler die geen toegang heeft tot de betreffende website. In de vertaaleditor zou het woord enter los kunnen voorkomen, waarbij het niet helemaal duidelijk is welke tekst erbij hoort. Om de kwaliteit van websitevertalingen te waarborgen, is het vereist om de vertaler zo veel mogelijk informatie (context) te geven die helpt om de verbanden en de functies van de tekst te begrijpen. Toegang hebben tot de website is daarbij natuurlijk de perfecte optie.
Hetzelfde geldt voor teksten die veel organisatiespecifieke termen bevatten. Voor de opdrachtgever is het logisch wat deze termen betekenen, maar voor iemand buiten de organisatie (dus ook de vertaler) kan het soms niet helemaal duidelijk zijn, of zelfs cryptisch. Probeer maar eens te bedenken welke specifieke woorden er in jouw organisatie worden gebruikt, en bedenk vervolgens of een buitenstaander zou begrijpen wat er wordt bedoeld. Grote kans dat dit niet altijd het geval zal zijn!
Elke tekst heeft zijn eigen specifieke kenmerken. Zoals blijkt, zijn er bepaalde kenmerken die het vertalen van een tekst kunnen bemoeilijken. Hoe vaker deze kenmerken voorkomen, des te meer context de vertaler nodig zal hebben om een vertaling van goede kwaliteit te leveren. Laten we ze ter afsluiting nog even op een rijtje zetten:
– Losse woorden of korte zinnetjes
– Bijzondere tekstvormen zoals ondertitelingen, websites, PowerPoint-presentaties
– Specialistische termen (medisch, technisch, financieel, etc.)
– Organisatiespecifiek jargon
Wil je graag jouw bedrijfsteksten door LinQuake laten vertalen? Dan is het raadzaam om te bedenken hoe je de vertaler vooruit kunt helpen met extra informatie en instructies. Zo kunnen we samen de beste kwaliteit leveren!
Terug naar overzicht
